About Me

My photo
H 22 Indraprasth chs near pratiksha nagar bus depot sion, Maharashtra, India
अन्यायाची चीड यावी असा माझा स्वभाव आहे .मित्र करण्यापेक्षा टिकविणे अधिक आवडते.मी सध्या sndt university,pvdt college of education mumbai येथे प्राध्यापक म्हणून कार्य करतो.

Tuesday 18 October 2011

अभिक्रमित अध्ययन

vfHkØfer v/;;u ladYiuk vFkZ çdkj o rs r;kj djr vlrkauk f’k{kdkph Hkwfedk-
      vfHkØfer v/;;u ladYiuk] vFkZ% okLrfod gh dYiuk vxnh lkWØsfVliklwu pkyr vkysyh lkWØsfVl T;kosGh vkiY;k f’k”;kauk vFkok fe=kauk Kku nsr vls rs ç’uksRrj i/nrhus- ,dk ç’ukps mRrj feGkY;kuarjp nqljk ç’u fopkjyk tkbZ- lkWØsfVlus vkiY;k f’k”;kauk d/khgh dks.krsgh Kku ,dne fnysys ukgh- lkWØsfVlpk f’k”; IysVks ;kus lkWØsfVlus r;kj dsysY;k js[kkRed xf.krkP;k vfHkØekP;k vk/kkjs ,d dks”Vd r;kj dsys gksrs- ijarq R;kosGh R;kyk vfHkØfer vuqns’k fdaok vfHkØfer v/;;u] vlk ‘kCni;ksx >kysyk uOgrk- l/;k th vfHkØfer v/;;ukph dYiuk fodflr >kysyh fnlrs- R;kps Js; flMuh çslh ;kdMs tkrs- flMuh çslhus b- l- 1920 e/;s ,d v/;kiu ;a= r;kj dsys gksrs- ;k ;a=kP;k lgk¸;kus fonîkkF;kZaleksj ,d ç’uif=dk nk[koyh tkr vls- ek= ,dk osGh ç’uif=dsrhy loZ ç’u u nk[kfork ,dkosGh dsoG ,dp ç’u o R;kP;k mRrjkps pkj i;kZ; nk[kfoys tkr- fonîkkF;kZaus tj ;ksX; i;kZ;h mRrjkph dG nkcyh rjp R;kpk nqljk ç’u nk[kfo.;kr ;sbZ- v’kk çdkjs fonîkkF;kZaph pkp.kh ?ks.;klkBh ;k ;a=kpk mi;ksx djrk ;sr vls-
iq<s 1950 P;k njE;ku ch- ,Q~ fLdujus v/;;ufo”k;d ekul’kkL=h; Hkwfedsrwu vH;kl d:u vkiY;k v/;;ukP;k ckcrhrhy dkjd vfHkla/kkukpk fl/nkar ekaMyk o ;sFkwup [kjk vfHkØfer v/;;ukP;k dYiuspk mn; >kyk Eg.kwu ch- ,Q~- fLdujykp vfHkØfer v/;;ukpk mn~xkrk EgVys ikfgts-  
vfHkØfed v/;;u gh dYiuk ik’pkR; jk”VkadMwu vkiY;kdMs vkyh vkgs- vkfHkØfer gk ‘kCn Programmed ;k ‘kCnklkBh] rj v/;;u gk ‘kCn Learning ;k ‘kCnkyk çfr’kCn Eg.kwu okijyk vkgs- Eg.kwu vki.k vfHkØfer v/;;ukph O;k[;k ikgko;kph rj Programmed, Learning ph O;k[;k ikg.ks vko’;d Bjrs- dkgh BGd O;k[;kapk vki.k ijke”kZ ?ksÅ-
 Programmed, Learning is a method of describing a reproducible sequence of instructional events of produce measurable and consistent on behavior, of each and every acceptable student”
– Markle Susan Meye

;k O;k[;se/;s vfHkØfed v/;;ukis{kk vfHkØfer vuqns’kkpkp tkLr fopkj dsysyk fnlrks- LVksQsyP;k ers] 
The arrangement of tiny bits of knowledge in to logical Sequence is called the programme and its process called programmed learning”
– Stofel Fred.
KkukP;k NksVîkk NksVîkk ?kVdkauk ,dk fof’k”V rdkZf/kf”Vr Øekus ekaM.;kpk vfHkØe] rj ;k laiw.kZ çfØ;syk vfHkØfer v/;;u vls Eg.krkr-
;k O;k[;so:u vfHkØfed v/;;ukP;k Lo:ikph dYiuk ;srs- ijarw ;k O;k[;se/;sns[khy çR;{k v/;;ukfØ;sis{kk v/;;u ?kVdkphp ekfgrh feGrs- v/;;ufØ;sps oSf’k”Vs lkax.kkjh O;k[;k Mh- ,y~- dqd ;kauh dsysyh vkgs- R;kuqlkj Programmed learning is a term sometimes used synonymously to refer to the broader concept of all to instructional method.”
–D. L. Cook
       ;ko:u vki.kkl vls Eg.krk ;sbZy dh] ;ke/;s Lo;av/;;ukoj Hkj vkgs- ;k ojhy loZ O;k[;kapk fopkj djrk] vfHkØfer v/;;ukph [kkyhyçek.ks BGd oSf’k”V;s lkaxrk ;srhy-
1½     v/;;u ?kVd gs vR;ar lw{e vlrkr-
2½     v/;;u ?kVdkaph ekaM.kh rdZ’kq/njhrhus dsysyh vlrs-
3½     gh Lo;av/;;ukph i/nrh vkgs-
;k loZ oSf’k”V;kapk fopkj d:u vfHkØfer v/;;ukph O;k[;k vki.kkl v’kh djrk ;srhy-
       ^^ vfHkØfer v/;;u Eg.kts NksVîkk & NksVîkk v/;;u ?kVdkaph rdZ’kq/n ekaM.kh d:u rh gGqgGq] ijarq Lor%ps Lor% v/;;u dj.;kph fØ;k gks;-**
       vfHkØfer v/;;ukph vk/kkjHkwr rRos y?kqRre ?kVd & th ikBîkoLrw vH;klko;kph vkgs R;kps fo’ys”k.k d:u R;kps vR;ar NksVîkk & NksVîkk ?kVdkar :ikarj d:u r;kiSdh ,dk osGh ,dp ?kVd fon;kF;kZaleksj çLrqr dsyk tkrks- ;k ygku ?kVdkykp Qzse fdaok pkSdV vls lacksf/kys tkrs- gh pkSdV Eg.kts dsoG fo/kku fdaok ,dknhp ladYiuk vlrs-
      Rofjr iMrkGh & ,dk osGh ,dp pkSdV nk[kfoY;kuarj R;kps v/;;u fonîkkFkhZ dj.kkj o fopkjY;k xsysY;k ç’ukaps mRrj euk’kh ns.kkj- R;kus Lor% fuoMysys mRrj cjkscj vkgs fdaok ukgh ;kph R;kl rkcMrksc çphrh ;s.ks vko’;d vlrs- dkj.k R;kus ‘kks/kysys mRrj cjkscj vl.ks Eg.kts R;kP;k iq<hy v/;;uklkBhps çksRlkgu vkgs-
       lØh; çfrlkn & vfHkØfer ekaM.khps gs ,d oSf’k”Vîk vkgs- ;ke/;s çR;sd fonîkkFkhZ dk;ZØe lksMohr vlrkuk fdaok R;kps v/;;u djhr vlrkauk dk;Zjr fdaok d`fr’kkhy jkgrks- ;k fBdk.kh fonîkkF;kZaus dsoG pkSdVh ,dsd Øekus okp.ks ,o<hp ckc visf{kr ukgh] rj çR;sd pkSdV gh v’kh r;kj dsysyh vlrs dh] fonîkkF;kZyk rs ,d vkOgku vlrs-
       Loxrhus çxrh & ;ke/;s çR;sd fonîkkF;kZyk Lora=i.ks dk;ZØe fnysyk vlY;kus çR;sd fonîkkFkhZ dk;ZØe okpwu R;koj fopkj dj.kkj o exp R;koj çfrlkn ns.kkj o rks çfrlkn iMrkGwu ikg.kkj ;k loZ fØ;k fonîkkF;kZaP;k vkdyu{kersoj rlsp R;kP;k vfHk:phoj voyacwu vkgsr- ;sFks çR;sdkyk vkiY;k lofMçek.ks o dqorhuqlkj v/;;u dj.;kph lks; vlrs-
       fonîkkFkhZ pkp.kh & ;ke/;s fonîkkFkhZ ,dnk dk;ZØe lksMor vlrkuk rks tj dksBs pqdyk rj ;kph uksan ?ks.;kr ;srs o rks dk pqdyk ;kpk fopkj d:u dk;ZØekr lq/kkj.kk dj.;kpk ç;Ru dsyk tkrks-

vfHkØfer v/;;ukps çdkj
js”kh; vfHkØe & ;k çdkjP;k vfHkØekpk mn~xkrk fLduj gk gks;- ;k vfHkØekph O;k[;k iq<hyçek.ks dsyh tkrs-
Liner Programming is a programmed material sequence in which each student proceeds in a straight line through a fixed set of items” ;ko:u vki.kkl vls Eg.krk ;sbZy dh] çR;sd fonîkkF;kZyk ,dk foof{kr fn’ksus us.;klkBh v/;;u lkexzhph dsysyh fof’k”V v’kh vfHkØfer jpuk ;k vfHkØekP;k ukoko:up ;kps oSf’k”Vîk y{kkr ;srs- ;k i/nrhP;k vfHkØeke/;s fo”k;oLrwps fo’ys”k.k d:u pkSdVhaph jpuk djrkuk rh brdh vpwdi.ks Øecn~/k dsysyh vlrs dh] ,dk pkSdVhps v/;;u dsys dh]  vkiksvki iq<ph pkSdV dks.krh vlyh ikfgts ;kpk vankt ;srks- ;k pkSdVhP;k lk[kGhrhy ,d pkSdV tjh deh tkLr dsyh rj iq<P;k pkSdVhP;k v/;;ukoj ifj.kke gksrks-
       v'kk çdkjps dk;ZØe r;kj djko;kps vlrhy rj vfHkØe r;kj dj.kkjkyk ikBîkoLrwps fo’ys”k.k d:u çR;sd pkSdVhuarj fonîkkFkhZ dks.kR;k çfrlkn nsrhy] dksBs fonîkkFkhZ pqd.;kph ‘kD;rk vkgs- ;kpk fopkj djkok ykxrks-
js”kh; vfHkØekP;k e;kZnk &
1½     ;k i/nrhus dk;ZØekP;k ekaM.kh dj.ks gs vR;ar ftfdjhps vls dke vkgs- ;klkBh rRoKsph xjt vlrs- loZlkekU; f’k{kdkyk v’kk çdkjps dk;ZØe r;kj dj.ks gs okVrs frrds lksis ukgh-
2½     ;k çdkjkph ekaM.kh dsY;keqGs FkksMîkk’kk fo”k;KkuklkBh vfHkØe Qkj eksBk djkok ykxrks- R;keqGs pkSdVhaph la[;k ok<rs o ;keqGs gq’kkj fonîkkF;kZyk foukdkj.k ;k loZ pkSdVhr okphr iq<s tkos ykxrs o R;keqGs fonîkkFkhZ daVkGwu tk.;kph ‘kD;rk vlrs-
3½     ;k loZ çdkjP;k vfHkØekr lwpdkapk Qkj eksBîkk çek.kkr okij djkok ykxrks o R;keqGs lqpdkaP;k okijkojp ;k dk;ZØekps HkforO; Bjrs-
4½     ;k dk;ZØekph lokZr eksBh e;kZnk Eg.kts v/;;udkR;kZ fonîkkF;kZyk vfHkØe r;kj dj.kkÚ;P;k fopkjkP;k fn’ksusp tkos ykxrs- R;kyk Lora= fopkj dj.;kl dkghgh lks; ;k dk;ZØkr ulrs-
5½     vfHkØe r;kj dj.kkÚ;kus laHkkO; pqdkapk fopkj d:u tjh dk;ZØe r;kj dsysyk vlyk rjh R;krwugh fonîkkF;kZaus vis{ksis{kk uohup pwd dsyh rj dk; djk;ps ;kps mRrj ;k çdkjP;k vfHkØeke/;s ulrs-
‘kk[kh; vfHkØe &
       ;k dk;ZØekpk ç.ksrk vkgs ukWeZu ØkWÅMj ;k dk;ZØeke/;s fonîkkF;kZyk dsoG ,dp fn’kk nk[kfoyh tkr ukgh] rj fofo/k fn’kk nk[kfoY;k tkrkr o R;krwu ;ksX; rh fn’kk fonîkkF;kZus fuoMk;ph vlrs- ;k vfHkØekph fn’kk ,dk js”ksr ulrs] rj gk ekxZ fofo/k ‘kk[kkarwu mn~fn”Vkçr tkr vlrks] Eg.kwup ;kyk ‘kk[kh; vfHkØe vls Eg.krkr- ;k vfHkØeke/;s ,dkp ik;jhe/;s js”kh; vfHkØekP;k ekukus tkLr ekfgrh iqjfoyh tkrs o ‘ksoVh ,d ç’u fnysyk vlrks gk ç’u dsoG iwfrZç’ukçek.ks vlr ukgh] rj ;kps Lo:I cgqi;kZ;h vlrs- ;k fofo/k i;kZ;kaiSdh dks.krkgh i;kZ; fonîkkF;kZaus fuoMyk rjh R;k i;kZ;kae/;s pwd d’kh vkgs gs osxGîkk fBdk.kh lkafxrys tkrs] tj fonîkkF;kZus ;ksX; i;kZ; fuoMyk rjp R;kyk iq<ph ik;jh lkafxryh tkrs- ;ke/;s js”kh; vfHkØekP;k ekukus layxrk deh vlrs dkj.k osxosxGs QkVs QqVr vlY;kus vfHkØeke/;s FkksMklk foLdfGri.kk Tkk.korks-
 ‘kk[kh; vfHkØekP;k e;kZnk%
1½     ‘kk[kh; vfHkØekr vki.k ts fofo/k i;kZ; nsr vlrks R;kiSdhp i;kZ; fonîkkF;kZus fuoMk;pk vls R;koj ca/ku vkgs- Eg.kts ;sFks ns[khy fonîkkF;kZaP;k fopkjkauk Lora«; nsrks gk nkok iw.kkZFkkZus [kjk ukgh-
2½     ;k çdkjP;k vfHkØeke/;s lqlw=rk ulY;kus okprkuk fonîkkF;kZuk daVkGk ;s.;kph ‘kD;rk ukdkjrk ;sr ukgh o vlk daVkGk vkY;koj fonîkkFkhZ vH;kl dj.;kpsp lksMwu ns.;kph ‘kD;rk vkgs-
vojksgh vfHkØe &
;k vfHkØekpk ç.ksrk vkgs- MkW- fxycVZ ;kaP;k O;k[;so:u ;k çdkjP;k vfHkØeke/;s fo’ys”k.k o n`”Vhdj.k ;koj tknk Hkj fnysyk vlY;kps lwfpr gksrs- vojksgh vfHkØe ;k ukoko:u vkiY;k vls y{kkr ;srs dh] ;kaP;ke/;s vl.kkjk vfHkØe gk o:u [kkyh tk.kkjk vlk vkgs- vki.k i`FDdj.k i/nrhuqlkj T;kosGh ,[kkns çes; lksMforks R;kosGh rls myVîkk Øek.ks tkrks R;kl i/nrhus ;sFks ns[khy fo’ys”k.kkpk Øe Bsoysyk vlrks- ,[kknh fØ;k fonîkkF;kZl f’kd;ph vlsy rj R;k fØ;srhy ‘ksoVph ik;jh çFke o ifgyh ik;jh ‘ksoVh ;k Øekus gh fØ;k vfHkØfer dsysyh vlrs- gk vfHkØe iw.kkZdMwu & HkkxkdMs ;k v/;kiulq=k’kh feGrktqGrk vkgs-
,x:y vfHkØe &
;k çdkP;k vfHkØekph jpuk djrkuk çFke mnkgj.ks o uarj fu;e v’kk i/nrhus dsysyh vlrs Eg.kqup ;k vfHkØekyk ,x:y (Egrule) vfHkØe Eg.krkr- Egrule vfHkØe gk Example- Rule ;k ‘kCnkaps laf{kIr :i gks;- Eg.ktsp mn~xkeh & voxkeh i/nrhus dsysyh jpuk gks;-
:y,x vfHkØe & 
vfHkØekP;k ;k jpuse/;s ,x:yP;k fo:n~/k Eg.ktsp fu;e] mnkgj.ks vlk Øe ekaM.khe/;s Bsoysyk vlrks- FkksMD;kr ;sFks lkekU;kdMwu fo’ks”kkdMs ;k v/;kiulw=kpk voyac dsysyk vlrks- vxksnj fu;e lkaxk;pk o uarj mnkgj.ks nsÅu rks fnysY;k fu;ekuqlkj iMrkGwu ikgk;ph v’kk çdkjph jpuk ;k vfHkØeke/;s dsysyh vlrs-
       loZlkekU;i.ks ;k nksu çdkjP;k ekaM.khiSdh ,x:y ekaM.kh vf/kd la;qfDrd o mi;qDr vlrs- ijarw dkgh osGk :y,x ekaM.kh dj.ksns[khy vko’;d Bjrs- ek= fgpk okij e;kZfnr Bso.sp fgrkog-

vfHkØfer v/;;u r;kj djr vlrkuk
f’k{kdkph Hkwfedk
       izFke T;k ikBklkBh fdaok ?kVdklkBh f’k{kdkyk dk;ZØe r;kj djko;kpk vkgs R;k ?kVdkph mn~fn”Vs fuf’pr ykxrkr- gh mn~fn”Vs fuf’pr d:u rh fygwu dk<koh ykxrkr- gh mn~fn”Vs Bjforkuk fon;kF;kZps o; rlsp f’k{kdkyk R;akP;kdMwu visf{kr vlysY;k iwoZKkukpkgh fopkj djkok ykxrks-  rlsp tks ?kVd f’kdok;pk vkgs fdaok T;k ?kVdaklkBh gk dk;ZØe r;kj djko;kpk vkgs] R;k ?kVdkps vR;ar ckjdkbZus o fopkjiwoZd fo’ys”k.k djkos ykxrs- rlsp f’k{kdkyk fon;kF;kZaps izkjafHkd orZu o vafre orZu rikl.;klkBh dks.krh ;kstuk tkLr mi;qDr gksbZy ;kpk fopkj ;sFksp djkok ykxrks-
       dk;ZØe r;kj dj.kkÚ;k f’k{kdkyk T;k fonîkkF;kZlkBh gk dk;ZØe r;kj djko;kpk vkgs- R;kaP;kcn~ny fuf’pr v’kh ekfgrh goh vU;Fkk fonîkkF;kZaph dqor deh ys[kwu dsysys dk;ZØe tls dqpdkeh Bjrkr rlsp fonîkkF;kZaP;k dqorhcn~ny vokLro dYiuk d:u r;kj dsysys d;ZØe vukdyuh; Bjrkr-
       dk;ZØekrhy pkSdVhps ys[ku djhr vlrkuk v/;kiulq=kapk okij dsysyk vl.ks vko’;d vlrs] dk;ZØekps ys[ku gs ,d ‘kkL= vkgs- o ;k ‘kkL=kr ikjaxr v’kh O;Drhp QDr vlk dk;ZØe r;kj d: ‘kdrs- gs ys[ku dj.kkjk ys[kd gk rTK vlkok ykxrks- dk;ZØekrhy pkSdVhph Hkk”kk gh vR;ar lgtlqyHk o fo”k;kyk leiZd v’kh vlk;yk goh rjp R;krhy vk’k; fonîkkF;kZauk Lo;av/;;u djrkuk Li”V gksbZy-
       vfHkØfer ikB vkd”kZd gks.;klkBh vkd`R;k] fp=s okij.;kpk eksg f’k{kdkyk gks.ks vifjgk;Z vkgs ijarq ;kaps çek.k tkLr >kys rj fonîkkF;kZaP;k eukr xksa/kG gks.;kph ‘kD;rk vlrs dkj.k v’kk fp=kaeqGs eqykaps y{k fopfyr gksrs- R;keqGs f’k{kdkus vkd`R;k] fp=s ;kps çek.k deh dj.ks xjtsps vkgs-
       ,dq.k dk;ZØekr uhVusVdsi.kk] lqlw=rk] Øec/nrk o mn~fn”Vkçr tk.;klkBhP;k ekxkZph fuf’prrk ;kojp dk;ZØekph ifj.kkedkjdrk voyacwu vlrs-
       ;k loZ ckch fopkjkr ?ksÅu f’k{kdkus dk;ZØekps laiknu dj.ks visf{kr vlrs-

No comments:

Post a Comment